جنگلداری

موضوع: گال و اهمیت اقتصادی آن

™     فرانسه:Galle - انگلیسی:Gall - لاتین:Galla

™     رشد غیر عادی بافت رستنی ها در اثر عملکرد برخی انگلها از قبیل حشرات –قارچها-کنه ها.

™     همه تظاهرات رشدی گیاه خواه مثبت یا منفی (مفید یا مضر برای میزبان) و تمایزات غیر طبیعی میدانند که توسط حیوانات یا انگلهای (پارازیتها) گیاهی روی گیاه میزبان ایجاد می شود.

چگونگی تشکیل گال

™رشد غیر طبیعی در گالها میتواند در اثر افزایش تعداد یا اندازه سلولهای گیاهی  در محل گال بوجود می آید.

™وظیفه گالها : تهیه غذا برای این موجودات گالزا و حفاظت از انها را در مقابل صدمات فیزیکی و شرایط نامناسب محیطی بر عهده دارند.

™ناشی از فعالیت تعدادی از حشرات تحت عنوان حشرات گالزای بر روی اندامهای مختلف درخت (برگ –جوانه –میوه -پیاله میوه و...) می‌باشد كه نتیجه كنش و واكنش حشرات گالزا با گیاه میزبان است.

 زنبوران خانواده Cynipidae  از بزرگترین مولدین انواع گال روی درختان بلوط می‌باشند.

تاریخچه گال

™     قدیمیترین فسیل گال گیاهی، متعلق به یک حشره گالزای ناشناخته مربوط به 300 میلیون سال پیش (اواخر دوره کربونیفر) می باشد.

™     ارسطو اولین کسی بود که حدود 300 سال پیش از میلاد مسیح وجود گال روی گیاهان را گزارش نمود.

™     داروین نیز در جلد دوم کتاب خود قسمتی را به حشرات گالزا اختصاص داده بود.

™     در قرن شانزدهم مردم اعتقاد به خاصیت درمانی و شفا بخشی گال داشتند و لارو درون ان را دارای خاصیت نسل زایی می دانستند

آیا گالها از لحاظ اقتصادی با ارزش هستند؟
اهمیت گالها در وجود تانن (Tannin) در آنهاست که مصارف صنعتی دارند.
گال ها از نظر حاوی بودن رزین و اسید تانیک غنی هستند و برای ساختن جوهرهای دائمی در رنگرزی و دباغی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

میزان تانن موجود در گال بستگی به رسیده بودن یا نارس بودن گال-گونه درخت میزبان-شرایط رویشی درخت میزبان دارد.

گال به عنوان آفت

™     اگرچه گال نمایانگر وجود سازگاری میان موجود گالزا ، گیاه میزبان و یا هر دوی آنهاست،اما موجودات گالزا در اثر ایجاد گال روی قسمت خاصی از گیاه باعث بروز خسارت شده ، بطوریکه حشره گالزا سود و گیاه میزبان زیان خواهد برد.

™     حشره گالزا میتواند در غلظت مواد مغذی گیاه تغییر ایجاد کند که بصورت انتقال مواد از بافت مجاور یا افزایش میزان فتوسنتز در قسمتهایی از گیاه صورت میگیرد که باعث آسیب به گیاه می شود.

گالها از همه گونه های جنس بلوط به اشکال ،ابعاد ،رنگها ومیزان تانن متفاوت و به اسامی مختلف بوجود می آیند که ناشی از نیش زدن زنبورهای مولد متفاوت است:
مازوج-خرنوک-قلقاف-برامازو-توپی-تاجی-کلاهی-سیچکا-تسقله-قشکا-کوزه ای-چنگالی-حلزونی-میخی-آرتیشو-گرزی-انگور فرنگی-تیغی-تاج خروسی-خوشه ای-ستاره ای-زگیل دار-نخودی کرکدار-عدسی-سجافی-دو رویه سه رنگ و شاخه ای

از بین گالهای فوق انواع مازوج سفید وسبز –خرنوک –سیچکا –قلقاف –برامازو –قشکا و گیلاسی  قابل بهره برداری بوده

سابقه  بهره برداری طولانی به مازوج سفید وسبز – خرنوک – سیچکا و قلقاف بر میگردد.

آیا بهره برداری از گالها به جنگل اسیب وارد می کند؟

™   -  آسیب خیلی جدی وارد نمی نماید.

™   -  اما آسیب وارده به روش جمع اوری بستگی دارد!

™   -  روش جمع اوری:با چوبی به طول 2 تا7 متر که در قسمت انتهایی ان حلقه برنده ای قرار دارد شاخه های جوان یکجا چیده وسپس گال با دست جدا می شود عیب این روش در این است که برای بدست اوردن  یک یا چند گال چند شاخه  درخت جوان شکسته و جوانه های ان از بین می رود که باعث ضعف درخت و کاهش رشد آن می گردد و زاداوری ان نیز به خطر می افتد.

گال مازوج

™  -   گال کوچک گرد تقریبا بدرشتی یک فندق درشت و گاها تا دو برابر آن

™  -   این گال روی جوانه های جانبی و گاهی انتهای شاخه ها و از تکثیر یاخته ها و رشد غیر عادی جوانه ها تشکیل میشود.

™  -   زنبور مولد  Cynips tinctoria

™  -   بر روی درختان  Quercus  infectoria- Q. brantii

اهمیت مازوج

™   -  در صنایع دباغی و چرم سازی استفاده میشود.

™   - در دانش پزشکی نیز جهت تهیه داروهای قابض ضد سوختگی و ضد اسهال استفاده میشود.

™   - طبق تجربه صاحبان صنایع دباغی میزان تانن ان از سایر گالهای بلوط بیشتر است.

™   - طبق تجزیه شیمیایی که در سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بعمل امده مازوج دارای 65 تا 85 درصد تانن قابل استخراج است.

™   - ارزش این فراورده بیشتر از سایر گالها و فراوردههای دیگر جنگلهای زاگرس (بجز سقز) است

سابقا مازوج بعلت داشتن تانن قابل استفاده در صنایع جنبه صادراتی داشته و هر ساله مقداری از ان بصورت گالهای نکوبیده به کشورهای همسایه بخصوص عراق صادر میشده است.

گال مازوج در جنگلهای ارسباران در روی گونه بلوط کماروف (Q. komarovii) نیز دیده شده است.(شجاعی ، محمود (1359 )