جنگلداری

اﺛﺮ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﺮ ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ

مقدمه:

- اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ نیازاﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ تفریحی ﺑﺎ ﺟﻠﻮه ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و آراﻣﺶ روﺣـﻲ اﻓـﺰاﻳﺶ داده اﺳﺖ.

- اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺮدم از ﭘﺎرك های ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎي روﺣﯽ و ﻧﻘﺶ اﯾﻦ ﭘﺎرك ﻫﺎ در ﺟﺬب ﺗﻮرﯾﺴﺖ ﺑﺴﯿﺎر حایزاﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ.

- اﯾﻦ دخالت ها و اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي ﻧﺎﺑﺠﺎ وﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺟﻨﮕﻞ ﻫﺎ و ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺴﺎﺣﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﻘﺮاض ﮔﻮﻧﻪ ﻫـﺎي ﮔﯿﺎهی و ﺟﺎﻧﻮري و درﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻫﺶ تنوع زیستی می شود.

- ﺑﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ از ﭘﺎرك ﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺟـﺬب ﺗﻮرﯾــﺴﺖ ﻣــی ﺗــﻮان اکوسیستم های ﻧــﺎدر و ﻣﻨﺤﺼﺮ بفرد و زﯾﺒﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ تنوع زﯾﺴﺘﯽ  را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد.

تعریف اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ:

واژه اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل 1983 ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻜﺘﻮرﻻرﻛﺴﻮن در ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮدي و ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزش اﻳﻦ ﮔﺮدش ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ.

ﻫﺪف آن ﻟﺬت ﺑﺮدن و اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﺒﻴﻌﺖ وهر پدیده ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﺮاه آن ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ درﺣﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﺪه و داراي ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﻲ اﻧﺪﻛﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ .

ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ در ﭘﺎرك ﺟﻨﮕﻠﻲ ﺳﻲ ﺳﻨﮕﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ 570 (اصغرزاده، 1387)

- در 3 زون ﺑﺪون ﻓﺸﺎر، ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻓﺸﺎر زﻳﺎد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار گرفت.

- زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻓﺸﺎر ﺗﻮرﻳﺴﺖ و دﺧﺎﻟﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮ و ﻏﻨﻲ ﺗﺮ از زون ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ.

- زون ﺑﺪون ﻓﺸﺎر ﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﻜﺴﺮي از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﻫﻤﮕﻦ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻤﺸﺎد از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو زون دﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارد.

- زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد ﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻮع ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي قرار دارد.

ﻓﺸﺎر ﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺟﻨﮕﻞ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺎرك ﺟﻨﮕﻠﻲ ﺳﻲ ﺳﻨﮕﺎن (ملکانراد،1378)

ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔﻴـﺮي ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ﺣﻀﻮر ﺗﻮرﻳﺴﻢ در افزایش ارتفاع هرس درختان، ﺳﻮزاﻧﺪن تنه، اﻓـﺰاﻳﺶ زﺑﺎﻟـﻪ، از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻔـﻲ و ﻧﻬـﺎل ، ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺧـﺎك و ﻛـﺎﻫﺶ وﺣـﻮش ﺗـﺄﺛﻴﺮ زﻳـﺎدي دارد.

مطالعه در پارک ملی گلستان(ﻗﻠﻴﭻ نیا، 1379)

ﺗﻨـﻮع و ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺗﻌﻲ ﻗﺮق ﺷﺪه (ﻣﺮجع) ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎرج از ﻗﺮق، ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﭼﺮاي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ و ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﺎ ﭼﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤـﻮد. ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ بود که به دﻟﻴﻞ ﭼﺮاي ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ، تنوع و ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻛﻢ و ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﭼـﺮاي ﻣﺘﻌـﺎدل درﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﺗﻨﻮع زﻳﺎد و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋـﺪم ﭼـﺮاي دام تنوع ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮﺟﻊ (ﻗﺮق) ﻛﻢ وﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻳﺎدﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ.

پارک ملی تندوره با وسعتی معادل 37800 هکتاردراستان خراسان رضوی (زرقی ،1388)

ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ، ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ واﺣﺪﻫﺎي اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ زﻣﻴﻦ و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻴﺐ، ﺟﻬﺖ، ارﺗﻔﺎع و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺎزدﻳﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤﺪوده ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ فاکتورهای اکولوژیک تقریبا ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ، اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه است.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ ﻧﻴﺰدو زون با ﻓﺸﺎر زﻳﺎد ( داراي اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و رﻓﺎﻫﻲ، ﺳﺮوﻳﺲ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ  و ﻛﻤﭙﻴﻨﮕﻬﺎ) و زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻛﻢ ﺗﻮرﻳﺴﻢ ( ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و اﻣﻜﺎﻧﺎت رﻓﺎﻫﻲ) اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ.

تعداد 60 قطعه نمونه (در هر زون 30 قطعه) 1 متر مربعی برای بررسی تنوع گونه های گیاهی بصورت کاملا تصادفی  در عرصه پیاده شد.

ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻨﻮع   , Shanon ,Simpsonشاخصهای غالبیت گونه ای ، Dominance ، Berger_parker ، ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ  (Evenness) و Equitability j)) و شاخص های غنای گونه ای Margalef  و  Menhinick محاسبه شد.

ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد وﻛﻢ ﺑﺮاﺳﺎس درﺻﺪ ﺣﻀﻮر ﮔﻮﻧﻪ درﭘﻼت ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺗﻨﻮع ﺷﺎﻧﻮن و ﺳﻴﻤﭙﺴﻮن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ .

ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد وﻛﻢ ﺑﺮاﺳﺎس درﺻﺪ ﺣﻀﻮر ﮔﻮﻧﻪ درﭘﻼت ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ (Equaitability) ,(Evenness) ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻴﺪﻫﺪ .

ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﻏﻨﺎي ﻣﺎرﮔﺎﻟﻒ  وﻣﻨﻬﻨﻴﻚ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ

ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي غالبیت (Berger parker) وDominance) ) ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ

 ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮی

ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻨﻮع و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ و ﻏﻨـﺎ و ﻏﺎﻟﺒﻴﺖ در زون ﻫﺎي ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻛـﻢ ﺗﻮرﻳـﺴﻢ و ﻓـﺸﺎر  زﻳـﺎد ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻛﻢ ﺗﻮرﻳﺴﻢ از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻨﻲ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زیاد ﺗﻮرﻳﺴﻢ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﻮع ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻋﻤـﺎل ﺷـﺪه ﺑـﺮاﻳﻦ زون و ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻓﻠﻮرﺳـﺘﻴﻚ ﻋﻨﺎﺻـﺮ در ﺳﻄﺢ اﻳﻦ زون اﺳﺖ .

ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﺑـﻮدن ﻣﻘـﺪار ﺗﻨـﻮع و ﻏﻨـﺎي ﮔﻮﻧﻪ اي در زون ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زﻳـﺎد ﺗﻮرﻳـﺴﻢ دﻟﻴـﻞ ﻣـﺸﺨﺺ و اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اي را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده زﻳﺎد ﺗﻮرﻳﺴﻢ، ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺷﺪن ﺧﺎك، از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻒ، اﻳﺠـﺎد آﺗﺶ، ﻣﻜﺎن ﻫﺎي ﺑﺎزي و ورزش و ﺳﺎﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از دﻻﻳﻞ ﻋﻤﺪه ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧـﻪ اي وﻏﻨﺎي ﮔﻮﻧﻪ اي درزون ﺑﺎ ﻓـﺸﺎر زﻳـﺎد و ﻧﺘﻴﺠﺘـﺎ ﺳـﺒﺐ  ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺎخصهای ﻏﻨﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺬف ﮔﻮﻧﻪ ﻫـﺎي ﺣـﺴﺎس و ورود ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﮔﻮﻧـﻪ اي از ﻃﺮﻳـﻖ ﺣﺬف ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ورود ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻘﺎوم ﺑﺎﺷﺪ  .

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻏﻨﺎ و ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﮔﺮدد :

1 - مناطق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮدﺷﻲ (ﻣﺘﻨﺎوب) ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻗﺮق، ﺣﻔﺎﻇﺖ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻗﺮار  ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد .

2 -  ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت  دوره ای و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺷﻜﻠﻲ در ﭘﺎرك ﻣﻠﻲ  ﺗﻮزﻳﻊ ﮔﺮدد ﺗﺎ از ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در ﻳﻚ ﺟﺎ ﺧﻮدداري ﺷﻮد .